Amortisman, işletmelerin kullanma amaçlı edindikleri varlıkların yıpranması, eskimesi gibi durumlarda gösterilen gider payı olarak bilinmektedir. Birçok işletme için önemli olan amortismanın nasıl hesaplandığını, çeşit ve yöntemlerin ne olduğunu bu yazıda okuyabilirsiniz.
İşletmelerde yer alan duran varlıklar adına eskime, aşınma ve yıpranma payını ifade eden amortisman, Maliye Bakanlığı’nın belirlemiş olduğu birçok ayrıntıya tabiidir. Bu noktada eşyaların belirli bir süredir kullanımda olması, eşyanın yıpranabilir bir yapıda olması, değerleme gününde envantere dahil olması gibi konular önem arz etmektedir.
Duran Varlıklar İçin Amortismana Tabii Olma Süresi Nedir?
Duran bir varlığın amortismana tabii olması için işletmede bir yıldan fazla süredir kullanılıyor olması gerekmektedir. Yani, duran iktisadi kıymetin faydalı ömür açısından bir yıldan uzun bir kullanım sürecine tabii olabilmesi gerekmektedir. Bu nedenle duran varlıklar, alındıkları sene içerisinde gider olarak kayıtlara düşülemez.
Varlığın alındığı sene gider olarak kayıtlara intikal edememe nedenlerinden bir başkası ise muhasebenin temel kavramlarında dönemsellik ilkesi ile ilgilidir. İktisadi bir kıymetin amortismana tabii olabilmesi adına değerinin en az 1.500 TL olması gerekmektedir. Söz konusu fiyat 2021 yılı için geçerlidir ve her sene farklı bir tutar belirlenmektedir.
Faydalı Ömür Nedir?
Faydalı ömür, iktisadi anlamda değer teşkil eden bir kıymetin ekonomik ömrü, yani kullanım süresi olarak bilinmektedir. Konuyla ilgili olarak yayımlanan 333, 365, 389 ve 458 numaralı VUK Genel Tebliğleri hangi iktisadi kıymetin ne kadar kullanım ömrüne sahip olduğu açıklanmıştır. Gelir İdaresi tarafından hazırlanan bu sayfada iktisadi kıymetlerin faydalı ömürleri ile ilgili bilgi sahibi olabilirsiniz.
Söz konusu listede binalar, demirbaşlar, bilgisayarlar veya taşıtlar gibi farklı varlıklar adına ayrıntılı bir biçimde bilgi verilmiştir. Bu noktada faydalı ömür ve iktisadi kıymet hesabı yapmak isteyenlerin ilgili bölümleri inceleyerek tespit yapması gerekmektedir.
Amortisman Nasıl Hesaplanır?
Normal amortisman yöntemine göre iktisadi kıymeti bulunan varlıkların amortisman tutarı şu formüller kullanılarak hesaplanabilir:
- Aylık Amortisman Bedeli – Sabit Kıymetle Alım Bedeli x Amortisman Oranı/12 Cari Dönem
- 3 Aylık Amortisman Bedeli – Sabit Kıymetle Alım Bedeli x Amortisman Oranı/4
- Yıllık Cari Dönem Amortismanı – Sabit Kıymetle Alım Bedeli x Amortisman Oranı Cari Dönem
Farklı amortisman yöntemleri adına farklı formüller değerlendirilmektedir. Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi, Maliye Bakanlığı tarafından listelenen yukarıdaki bağlantı üzerinden incelenebilmektedir.
Hangi Kıymetler Amortismana Dahil Edilebilir?
Vergi Usul Kanunu’nda yer alan 313. Maddeye göre işletmede bulunuyor olan, bir yıldan fazla süredir kullanılan ve aşınmaya, yıpranmaya, kıymetini kaybetmeye meyilli olan alet, edevat, mefruşat, sinema filmleri ve demirbaşlara amortismana dahil edilmektedir.
Sözü geçen varlıkların yanı sıra gayrimenkuller ile gayrimenkul benzeri bir biçimde değerlenen iktisadi kıymetler de VUK’ta yer alan 269. Maddeye istinaden amortismana dahil edilmektedir.
Amortisman Hesaplama Yöntemleri Nelerdir?
Amortisman hesaplama yöntemleri dört farklı başlık altında değerlendirilmektedir. Madenlerde amortisman, normal amortisman, fevkalade amortisman ve azalan bakiyeler yöntemi amortisman hesaplamada kullanılan yöntemlerdir.
Normal Amortisman
Normal amortisman olarak adlandırılan bu yöntemde amortisman tutarı alış bedeli doğrultusunda Maliye Bakanlığınca ilan edilen oranlar doğrultusunda hesaplanmaktadır.
Azalan Bakiyeler Yöntemi
Azalan bakiyeler yöntemi olarak adlandırılan bu yöntemde, amortisman tutarı ilk yıl alış bedeli göz önünde bulundurularak sonraki yıllarda düşülen net defter değeri ile hesaplanır. Bu yöntemi yalnızca bilanço esasını kabul ederek defter tutan mükellefler, diledikleri takdirde kullanabilirler.
Fevkalade Amortisman
Fevkalade amortisman, VUK’un 317. Maddesinde değerlendirilmiştir. Bu maddeye istinaden amortismana tabii olan ve yangın, su basması, deprem gibi afetlerde değerini tamamen veya kısmen kaybeden menkul ve gayrimenkul haklar değerlendirilmektedir. Yeni icatlar nedeniyle teknik verim ve kıymetlerini kaybeden kullanılmaz hale gelen, cebri çalışmaya tabii olup fazladan aşınma ve yıpranmaya maruz kalan varlıklar da bu madde altında incelenmektedir.
Madenlerde Amortisman
VUK 316. Maddeye göre işletme nedeniyle içerisinde bulunan cevherin azalması gibi bir durum neticesinde maddi değerini kaybeden maden ve taş ocaklarının maliyet ve imtiyaz bedellerinin Maliye Bakanlığınca belirlenecek nispetler üzerinden yok edileceği ifade edilir.
Bu noktada, maddi değer açısından zarara uğrayan kimselerin müracaatları, kaybın büyüklük ve mahiyeti göz önünde bulundurularak hareket edilmektedir.
