Bir işçinin günlük çalışma saati genellikle 8 ila 9 saat arasında değişir. Ancak bazı özel durumlarda personeller fazla mesai yapmak zorunda kalabilir. Dönemsel yoğunluklar, işin yetişmemesi, planlanan süreye yetişmek, tatil dönemi yoğunluğu gibi nedenlerden dolayı normal çalışma saatlerinin üstüne çıkmak mümkün olabilir. İş verenler fazla mesai ücreti vererek çalışanların İş Kanunu tarafından belirtilen normal mesai süresinden uzun çalışmasını sağlayabilir.
Fazla Mesai Nedir?
İş Kanunu ele alındığı zaman bir işçi için haftalık çalışma süresi 45 saat olarak tanımlanmıştır. Çalışma saati konusunda üst sınır tanımlanmış olmasına rağmen herhangi bir alt sınır tanımlanmamıştır. Bu yüzden yarı zamanlı çalışma gibi çalışma tarzıyla işçilerin günde 5 ya da 6 saat çalışması da mümkündür.
45 saatten fazla çalışan işçiler fazla mesai yapmış kabul edilir. İşçinin emeğini sömürmenin önüne geçmek adına fazla mesai süresi de İş Kanunu kapsamında kısıtlanmıştır. Buna göre bir işçi bir günde en fazla 11 saat çalışabilir. 11 saat üzeri çalışma yasal değildir. Bir gün içinde toplam çalışabilme süresi dikkate alındığında bir işçi için haftalık maksimum mesai süresi 66 saat olarak tanımlanmıştır. Bu süre haftada 6 gün çalışan işçiler için geçerlidir.
Kimler Fazla Mesai Ücreti Alabilir?
Fazla mesai süresi herkes için geçerli olsa da tüm işçiler fazla mesai ücreti almak için uygun statüye sahip değildir. Buna göre aşağıda yer alan çalışanların yaptıkları fazla mesai için ödeme alması mümkün değildir.
- İşe giriş aşamasında yapılan sözleşmede fazla mesai yapmak istemediğini belirten çalışanlar (İş verenler bu çalışanlara fazla mesai yaptıramayacaktır. Bu nedenle de herhangi bir ek ödeme yapmaları gerekmez.)
- 18 yaşın altında çalışan kişiler
- Yeni doğum yapmış kadınlar
- Engelli raporuna sahip işçiler
- Yer altında çalışan maden işçileri
Yukarıda yer alan işçi grupları hiçbir şekilde ek mesai yapamazlar. Bu kişilerin ek mesai yapması kanunen yasaklanmıştır. Bu grubun dışında kalan tüm işçiler ve çalışan ek mesai yapmaları durumunda ek mesai ücreti alabilir.
Bunun yanı sıra yeni yapılan düzenlemelerle birlikte fazla mesai ücreti yerine fazla mesai nedeniyle alınabilecek serbest zaman izni diye bir uygulama da yürürlüğe konulmuştur. Bu uygulama kapsamında işçi, fazla mesai yaptığı sürede para almak yerine izin alabilir. Bu kapsamda işçinin 1 saat fazla çalışması 1,5 saat serbest zaman izni almasını sağlar.
Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?
Fazla mesai ücreti, çalışanların bordrosunda gösterilir ve hesaplamalar bordro üzerinde yapılır. Bordrodaki bulunan hesaplamalar olası bir dava durumunda delil niteliği de taşıyacaktır. 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca fazla çalışma saati ücreti hesaplanırken normal çalışma saati ücretinin yarısı kadar daha fazlasını alır. Fazla mesai ücreti hesaplama sürecini kısa bir örnekle açıklayabiliriz.
2020 yılında 2.943 TL brüt asgari ücret alan bir kişinin saatlik ek mesai ücretini hesaplayalım. Öncelikle bu kişinin haftada 45 saatten çalıştığı düşünüldüğünde saatlik fazla mesai ücreti 19.62TL olacaktır. Buna göre haftada 5 saat fazla çalışan bir kişi 98,10TL ek ödeme almalıdır. Ayrıca ödeme yerine fazla mesai nedeniyle serbest zaman izni talep etmesi durumunda da 7 saat 30 dakika hakkı olacaktır.
Benzer şekilde brüt maaşı 5.000TL olan bir kişinin saatlik fazla mesai ücreti 33,33TL olacaktır. Brüt fazla mesai ücreti ise 5 saat için 166,65TL olur. Ödeme yerine fazla mesai nedeniyle serbest zaman izni talep etmesi durumunda da yine 7 saat 30 dakika hakkı olacaktır.
Fazla Mesai Ücreti Nasıl Alınır?
Fazla mesai ücreti, maaş ödemesi sırasında yapılan ödemeye doğrudan yansır. Ödemeyle ilgili tüm hesaplamalar ve işlemler şirketlerin muhasebe bölümü tarafından yönetilir. Muhasebe yazılımı kullanan şirketlerde bordro işlemleri modülleri sayesinde tüm işçiler için gerekli hesaplamalar kolay bir şekilde yapılabilir.
Ücret hesaplamaları yapılırken brüt maaş üzerinden brüt fazla mesai ücreti hesaplanır. Daha sonra hesaplanan brüt ücret üzerinden vergi kesintileri ve diğer kesintiler yapılarak işçiye ödeme yapılır. Fazla mesai ücretleri, çalışanın isteğine göre ödeme olarak ya da serbest zaman izni olarak yapılabilir. Serbest zaman izninin kullanılması durumunda çalışanın hem iş vereni hem de muhasebe birimini haberdar etmesi gerekir.
